Bal Arılarında Nosema Hastalığı

Nosema hastalığı, arıları etkileyen en önemli ve ciddi hastalıklardan birisidir. Kraliçe arıda dahil olmak üzere tüm arıları etkileyen hastalık bazı dönemlerde kolonilerde ciddi kayıplara neden olabilmektedir. Bu hastalığın etkeni aynı zamanda sporda oluşturabilen Nosema apis adı veriken bir mikroorganizmadır. Fakat son yıllarda Nosema ceranae adı verilen bir türünde arıları etkilediği tespit edilmiştir. Bu hastalığa neden olan etken bir protozoa türüdür.

Nosema apis sporları arılar tarafından alındığında arı midesinde yaklaşık 30 dakika içinde sporlarından ayrılırlar. Protozoa daha sonra mide duvarındaki hücreleri etkilemeye başlar. Hücre içeriğini besin kaynağı olarak kullanarak hızla büyümeye ve çoğalmaya devam ederler. Konakçı hücrede 6 ila 10 gün içinde çok sayıda spor üretilir. Parazit ayrıca komşu sağlıklı hücrelere de nüfuz edebilir ve onları da enfekte edebilir. Bu enfeksiyonun daha hızlı bir şekilde yayılmasına neden olur.

Yetişkin arılarda normal sindirim döngüsünde mide zarındaki hücreler mideye dökülür. Patlayarak açılırlar ve sindirim enzimleri salgılarlar. Nosema apis ile enfekte olmuş hücreler de bu şekilde dökülür. Fakat bu hücrelerden enzim değil protozoanın sporlarını serbest kalır. Bu sporlar mide zarındaki diğer sağlıklı hücreleri enfekte edebilir. Aynı zamanda birçok mikroorganizma bağırsaklara geçer ve arının dışkısında bulunur.

Arılarda Nosema Enfeksiyonu

Enfeksiyon normalde enfekte arılardan yetişkinlere doğrudan geçmez. Bunun yerine genç arılar, kontamine olan petekleri temizlerken sporları aldıklarında enfekte olurlar. Yaz döneminde çoğu bal arısı kolonisinde, koloni üzerinde çok az etkisi olan veya hiç etkisi olmayan birkaç enfekte arı bulunabilir. Ayrıca etkenin sporları peteklerde de varlığını sürdürebilir. Sonbahar aylarında hava değişimi oldukça bu sporlar nosema hastalığını başlatabilirler. Yaz döneminde çok ciddi sorun olmasa da yılın bu döneminde ciddi enfeksiyon ve kayıplar olabilir.

Nosema hastalığında kış aylarında da kayıplar ağır olabilmektedir. Kötü hava koşulları nedeniyle kovan dışına çıkmayan enfekte arılar kovan içinde dışkılayarak, kovanı ve petekleri etken ile kirletebilir. Bu, önceki sonbaharda üretilen sporlarla birlikte ilkbaharda enfeksiyona neden olur.

Sonbahar salgınları genellikle sıcaklıkların düşmeye başladığı Eylül ayı sonlarında ve Ekim ayında başlar. İlkbahar sonlarına kadar sürebilirler. Havaların ısınmasıyla birlikte arılar kovan dışına çıkmaya başlar ve bu nedenle hastalık azalmaya başlar. Arıların kovan dışına dışkılamaları sayesinde enfeksiyon kaynağı büyük ölçüde ortadan kalkar ve böylece peteklerin kirlenmesi azalır. Arılarda nosema hastalığı özellikle bazı dönemlerde daha yoğun olarak görülmektedir. Özellikle yoğun yaz yağmuru olan yıllarda daha yaygın olduğu gözlemlenmiştir.

Nosema Hastalığının Arılar Üzerine Etkileri

• Enfekte arıların hipofaringeal (kuluçka besini) bezleri, bal arısı yavrularının beslenmesinde kullanılan arı sütü üretme yeteneğini kaybeder.
• Enfekte bir koloninin kraliçe arısı tarafından bırakılan yumurtaların büyük bir kısmı olgun larva üretemez.
• Enfekte olmuş kraliçe arılar yumurtlamayı bırakır ve birkaç hafta içinde ölürler.
• Enfekte olmuş genç hemşire arılar, genellikle yaşlı arılar tarafından yapılan koruma ve yiyecek arama görevlerine geçerek yavru yetiştirmeyi bırakırlar.
• Enfekte arıların yaşam süreleri azalır. İlkbahar ve yaz aylarında enfekte arılar, enfekte olmayan arıların yarısı kadar yaşar.
• Yetişkin arılarda dizanteride artış olmasına rağmen, burun dizanterisinin ana nedeni değildir.

Arılarda Nosema Hastalığı Belirtileri

Nosema ile enfekte olan arılar hiçbir belirti göstermeyebilir ya da daha açık bir ifade ile bu hastalığa özgü hiçbir belirti göstermez. Nosema hastalığına atfedilen belirtilerin çoğu, yetişkin arılarda görülen diğer hastalıklar veya sorunlar için de geçerlidir. Yetişkin arıların ışık mikroskobu kullanılarak incelenmesi, nosema sporlarının varlığını teşhis etmenin tek güvenilir yöntemidir.

Enfekte kolonilerde bazen ciddi bir oranda yetişkin arı kaybı olabilir. Enfekte arılar genellikle kovandan uzakta ölürler ve kovan girişinin yakınında yalnızca birkaç hasta veya ölü arı bulunabilir. Kovan girişinin dışında hasta veya sürünen arılar, yerdeki ölü arılar ve kovan ile bileşenleri üzerindeki dışkılar nosema enfeksiyonu ile ilişkili olabilir. Ancak bu durumlar başka hastalıklar ve anormal durumlar da karşımıza çıkabilir.

Arılarda Nosema Hastalığı Kontrolü

Nosema kontrolüne yönelik kimyasal tedavilerin bal üretimi amacıyla kullanılan arı kolonilerinde kullanılması uygun değildir. Arılarda nosema hastalığının önlenmesi ve kontrolü amacıyla bazı yönetim uygulamaları yapılabilir ve bu sayede sorun en aza indirilebilir.

• İyi yumurtlama potansiyeline sahip kraliçe arıların bulunduğu kolonilerin özellikle korunması gerekir. Kışa hazırlanan kolonilerin iyi bir genç arı popülasyonuna sahip olması avantaj olacaktır.
• Sonbaharda kolonilerin yeterli miktarda yüksek proteinli polen kaynağına sahip olduğundan emin olmak gerekir. Bu, iyi bir genç arı popülasyonunun sağlanmasına yardımcı olacaktır.
• Kışa hazırlanan kovanların yeterli miktarda bal içerdiğinden emin olmak gerekir. Çalışmalar, genellikle fazla bal içeren kolonilerin, daha az bal içeren kolonilere kıyasla daha düşük spor sayısına sahip olduğunu göstermiştir. Buda enfeksiyon riskini azaltır.
• Yılın serin aylarında kovanları güneşli bir yere koymak faydalı olmaktadır. İyi hava drenajına sahip ve soğuk rüzgarlardan korunan alanları da seçmek gerekir. Serin, gölgeli ve nemli yerlerden kaçınmak gerekmektedir.
• Kış kolonilerini minimum kovan alanında tutmanın avantajları vardır. Böylece kovanlar kompakt ve sıcak olurlar. Arıların ihtiyaç duymadığı petekleri çıkarın.
• Kovanın aşırı açılması, peteklerin manipülasyonu, kolonilerin beslenmesi ve yer değiştirmesinin neden olabileceği koloni stresinden kaçının.
• Ölü arılar ve arı dışkıları ile kirlenebilecek durgun su kaynaklarından kaçının.
• Kovandaki spor sayısını azaltmak için eski, koyu renkli kuluçka peteklerini değiştirin; ancak bu, hastalığı hiçbir zaman tamamen ortadan kaldırmayacaktır.

Sıkça Sorulan Sorular