Buzağılarda İshal Nedenleri ve Tedavisi
Buzağılarda ishal en sık görülen sorunlardan birisidir. Yapılan araştırmalarda buzağılarda görülen tüm hastalık ve sorunların yaklaşık %50’sini ishaller oluşturmaktadır. İshaller, özellikle ilk 5 hafta içerisinde ölümle seyretmesi ve işletmelerde ciddi anlamda ekonomik kayıplara neden olması sebebi ile sığır yetiştiriciliğinde oldukça önemlidir. İdeal olmayan işletmelerde ishale bağlı buzağı kayıpları %50’nin üzerindeyken, ideal olan ve biyogüvenlik kurallarına uygun işletmelerde buzağı kayıp oranları %1 ile %8 arasında değişmektedir.
Buzağılarda ishal sorununu ortadan kaldırmak ve ishale bağlı kayıpları en aza indirmek için özellikle ilk haftalarda buzağıların korunması çok önemlidir. Bu konuda dikkat edilmesi gereken bazı noktalar vardır.
- Ağız sütü buzağı doğar doğmaz en kısa sürede içirilmelidir. Ağız sütünün içirilmemesi ishaller için hazırlayıcı bir sebeptir.
- Doğum sonrasında buzağılar birçok farklı mikroorganizma ile karşı karşıya kalmaktadır. Buzağıların mukozasının daha geçirgen olması sebebi ile bu mikroorganizmalar daha kolay bir şekilde vücuda girebilir. Çevre temizliği ve hijyeni önemlidir.
- Yeni doğan buzağılarda vücut ısısının dengelenmesi zor olabilir. Bu nedenle çevre ısısı ve ısı dengesi önemli bir faktördür.
- Yeni doğan buzağılarda bağışıklık sistemi henüz tam gelişmemiş, ayrıca birçok mikroorganizmaya karşı bağışıklık henüz oluşmamıştır. Bu buzağılar için ciddi bir risk oluşturmaktadır.
Buzağılarda İshal Nedenleri
Buzağılarda ishale neden olabilecek çok fazla faktör ve sebep vardır. Bunlardan bir kısmı mikroorganizma kaynaklıyken, bir kısmı çeşitli çevresel faktörlere bağlı olarak ortaya çıkabilir. Aynı zamanda bu nedenlerin her birisi tek tek ishale neden olabilirken bazen birkaç neden ve faktör birleşerek ishale sebebiyet vermektedir.
Buzağılarda İshallerin Mikrobiyal Nedenleri
Çeşitli bakteri, virüs, mantar ve parazitler buzağılarda ishale neden olabilmektedir. Bu kapsamda birçok farklı mikroorganizmadan bahsetmek mümkündür. Buzağılarda en çok karşımıza çıkan ishal nedeni mikroorganizmalar ile aşağıdadır.
Bakteriler: E. Coli, Salmonella, Pseudomonas, Cl. Perfringens, Klebsiella, Pasteurella, Corynebacter, Streptecoccus, Shigella ve Proteus
Virüsler: Coronavirus, Rotavirus, Adenovirus, VD ve MD Virüs, IBR Virüsü
Mantarlar: C. Albicans ve C. Crusei
Parazitler: Koksidiler, Kryptosporidiler ve Askaritler
Buzağılarda İshallerin Mikrobiyal Olmayan Nedenleri
Buzağılarda herhangi bir mikroorganizma kaynaklı olmayan ve çevresel faktörlere bağlı olarak ortaya çıkan ishallerde söz konusudur. Bu kapsamda birçok farklı neden ve faktörü sıralamak ve saymak mümkündür. Başlıca bazı önemli nedenleri sizler ile paylaşacağız.
- Çevre sıcaklığının düşük olması, altlığın ıslak olması gibi nedenlere bağlı üşütme
- Strese neden olabilecek taşıma, aşırı gürültü, huzursuz ortam gibi nedenler
- Bağışıklık sisteminin tam oluşmaması ve bağışıklıkta yetersizlik
- Buzağı beslenmesinde çeşitli hataların yapılması
- Hazırlanan rasyonda bitki kökenli proteinlerin yüksek olması, A vitamini eksikliği ve rasyonun elverişsiz düzenlenmesi
- Çeşitli nedenlere bağlı zehirlenmeler
- Alerjik bazı nedenler
- Kullanılan çeşitli ilaçlar ve diğer medikal ürünler
- İz element noksanlığı
- Bakım koşullarının ve buzağının bulunduğu ortamın hijyenik ve temiz olmaması
Buzağılarda İshal Tedavisi
Buzağılarda ishal tedavisinde protokol ishale neden olan ana faktöre göre değişmektedir. Bununla beraber semptoma ve genel durumu etkileyen olaylara yönelik düzeltici tedavilerde uygulanır. Genel olarak ishal tedavisinde buzağı 12 saat kadar aç bırakılır. Bu dönemde süt yerine NaCl solüsyonu verilir. İkinci günde 1/3 oranında süt, üçüncü günde ise 2/3 oranında süt verilerek dördüncü gün normale dönülür. Diyet tedavisi dediğimiz bu uygulamalar esnasında veteriner hekimin önereceği bazı ticari preparatlar da kullanılabilir.
Genellikle mikroorganizmalar işin içerisinde olduğundan antibiyotik kullanmak gerekecektir. Veteriner hekimin önerdiği antibiyotik, önerdiği şekilde kullanılır. Bunun dışında adsorbanlar, mineraller, vitaminler, spazmolitikler, analjezikler, mide ve bağırsak antiseptikleri ve çeşitli enzimlerde tedaviye eklenebilir. Bunun yanında ishal durumlarında sıvı tedavisi de oldukça önemlidir. Kaybolan sıvı ve elektrolitlerin tekrar dengelenmesi için ağız yolu ile veya damardan sıvı uygulaması yapılabilir.
Buzağı İshallerinden Korunma Yöntemleri
Buzağılarda ishalden korunma gebe olan hayvanların yani buzağının annesinin korunması ile başlar. Gebe olan hayvanlar dengeli ve düzenli bir şekilde beslenmelidir. Beslenmede taze ve kuru otlar, kaliteli bir silaj dengeli bir şekilde verilmeli ve vitamin, mineral takviyesi yapılmalıdır. Gebe olan hayvanlar doğuma 6 hafta kala sütten kesilmelidir ve bu dönemde çok yüksek enerjili beslenmeden kaçınmak gerekir.
Doğumlar, doğum için özel olarak ayrılmış temiz ve hijyenik alanlarda yaptırılmalıdır. Bu alan düve veya inek getirilmeden önce dezenfekte edilmeli, doğuma 2 gün kala hayvan bu alana alınmalıdır. Altlık olarak ise temiz ve uygun bir materyal kullanılmalıdır. Buzağılar doğduktan sonra göbekleri yaklaşık 15-20 santimetrelik bir kısımdan bağlanmalı ve baticon bulunan bir kaba batırılmalıdır.
Buzağı doğduktan sonra yarım saat içerisinde ağız sütünü alması sağlanmalıdır. Bu yavrunun bağışıklığı ve hastalıklara olan direnci için çok önemlidir. Annesini emen buzağı nemsiz, bol ve temiz altlık bulunan, ılık buzağı bölmelerine alınmalıdır. Bu dönemden sonra buzağılar ilk 10 gün doğum ağırlığının %10’u kadar süt ile beslenmelidir. Sonrasında 40 güne kadar her 10 günde 1 yaklaşık 0,5 litre süt artırılarak beslemeye devam edilmelidir. 40. günden itibaren yağsız süt ve ikame yemlere geçilmelidir. 4 haftalık yaştan itibaren iyi kalitede kuru ot veya kuru yonca verilmelidir.
