Kanatlı Hayvanlarda Newcastle Hastalığı

Kanatlı hayvanlarda Newcastle hastalığı aynı zamanda ND veya yalancı veba ismi ile de bilinmektedir. Kanatlı hayvanlarda oldukça bulaşıcı, şiddetli ve ölümcül seyreden bu hastalığa paramiksovirüs tip-1 yada diğer ismi ile Newcastle hastalığı virüsü suşları neden olmaktadır. Özellikle bu hastalığa karşı aşı yapılmamış olan kanatlı hayvanlarda ani ölüm, ciddi halsizlik, solunum sıkıntısı ve sinirsel belirtiler görülür. Hastalığın tam olarak teşhisi için bazı laboratuvar testleri yapılmaktadır. Bu hastalığa karşı kullanılabilecek birçok aşı vardır. Bu aşılar enfeksiyonu önlemez ama klinik belirtileri önlemektedir.

Newcastle hastalığı evcil kümes hayvanlarında ve diğer kuş türlerinde görülebilen Newcastle hastalığı virüsünün (NDV) neden olduğu bir enfeksiyondur. Özellikle büyük kapasiteli büyük kanatlı işletmelerinde ciddi sorunlara ve ekonomik kayıplara neden olmaktadır. Ülkemizde de oldukça yaygın olarak görülen bir hastalıktır. Hastalık genellikle akut solunum yolu belirtileri ile karşımıza çıkmaktadır. Fakat halsizlik, depresyon, iştahsızlık, sinirsel belirtiler ve ishal klinik form olarak görülebilmektedir. Newcastle hastalığının şiddeti enfekte eden virüsün suşuna, virülansına, genetik tipine ve kanatlı hayvanın duyarlılığı ile bağışıklığına bağlıdır. Bu hastalığın spesifik bir tedavisi yoktur. Genellikle hastalığın yayılmasını engellemek için hasta kanatlılar itlaf edilmektedir.

Hastalığın önlenmesinde aşılama ve doğru biyogüvenlik uygulamaları oldukça önemlidir. Klinik belirtiler karşımıza çıktığında PCR ve ELISA gibi laboratuvar testleri ile tanı doğrulanabilir. Hastalık ihbari mecburi bir hastalıktır. Yani bu hastalık çıktığında ilgili kurumlara bildirilmelidir ve hastalık çıkan bölgelerde bazı kısıtlamalar uygulanmaktadır.

Kanatlılarda Newcastle Hastalığının Etiyolojisi ve Epidemiyolojisi

Bu hastalığa neden olan virüs Avian Paramyxovirus Tip 1 (APMV-1) bir RNA virüsüdür. Kanatlı hayvanlar için bilinen 22 tane Avian Paramyxovirus Tip 1 (APMV-1) serotipi vardır. Bu virüsler patojenitelerine göre virülan (velojenik), orta derecede virülan (mezojenik) ve düşük virülan (lentojenik) olarak sınıflandırılır.

Kanatlı hayvanlarda Newcastle hastalığının şiddeti hastalığa neden olan virüsün suşuna, virülansına ve canlının bağışıklık durumu, yaşı, duyarlılığına bağlıdır. Stres, sıcaklık, mevsim gibi dış faktörlerin hastalık üzerine etkisi daha sınırlıdır.

Evcil kanatlı hayvanlar arasında bu hastalığa karşı en duyarlı olanlar tavuklardır. En az duyarlı olanlar ise ördek, kaz, kuğu gibi perde ayaklı su kuşlarıdır. Virüs, duyarlı kanatlı hayvanlarsa solunum ve sindirim yolu ile bulaşabilir. Kontamine olan toz ve havanın solunması, aynı zamanda kontamine olmuş olan ekipmanlar ile temas en yaygın bulaşma şeklidir. Hastalığın inkübasyon süresi 4 ile 6 gün arasıdır. Klinik belirtiler ise enfeksiyondan 2 gün önceden 15 gün sonraya kadar olan süreçte karşımıza çıkabilir.

Virülent Newcastle hastalığı suşları Asya’nın genelinde, Afrika’da, Meksika’da ve Güney Amerika’nın bazı ülkelerinde kanatlı hayvanlarda endemiktir yani yaygındır. ABD ve Kanada gibi bazı ülkeler ise bu hastalıktan aridir. İthalat kısıtlamaları, aktif gözetim ve izleme, enfekte kanatlı hayvanlar ile duyarlı kuşların enfekte tesis/bölgelerde itlaf edilmesi bu başarıyı sağlamıştır.

Bazı yabani kuşlar ve özellikle göçmen su kuşları NDV ile enfekte olabilir ve herhangi bir görünür klinik belirtisi olmadan NDV’yi saçabilir ve diğer kanatlı hayvanlara bulaştırabilir. Bu göçmen kuşların önemli rotaları üzerinde yer alan ülkemiz için önemli bir bulaşma kaynağıdır.

Kanatlılarda Newcastle Hastalığının Bulaşması

Enfekte olan kanatlı hayvanlar virüsü solunan hava, solunum akıntısı ve dışkı yoluyla saçarlar. Virüs kuluçka döneminde, klinik belirtilerin olduğu dönemde ve iyileşme sırasında değişen ancak sınırlı bir süre boyunca saçılır. Dikey bulaşma ile ilgili belirsizlikler ve tartışmalar sürmektedir. Çünkü civcivler kontamine dışkı, yumurta kabuğu veya çevreden enfekte olabilir. Tavuklar, solunum yoluyla ve kontamine su veya yemlerin tüketilmesiyle kolaylıkla enfekte olurlar. Enfekte tavuklar ve diğer evcil ve yabani kuşlar NDV’nin kaynağı olabilir.

Hastalığın bulaşmasında enfekte olan kanatlı hayvanların kendi başlarına olan hareketleri ve taşınması önemli rol oynar. Aynı zamanda insanların virüsü taşıması, kontamine olan ekipmanlarda bulaşmada önemli bir rol oynamaktadır. Bu nedenle özellikle ticari kanatlı hayvan işletmelerinde biyogüvenlik kurallarına eksiksiz bir şekilde uymak gerekir.

Kanatlılarda Newcastle Hastalığı Belirtileri

Hastalık hızlı bir şekilde başlamaktadır. Virüsün bulaşmasından itibaren 2 gün sonra (ortalama 4 ile 6 gün arasında) klinik belirtiler ortaya çıkmaya başlayabilir. Newcastle hastalığı için patognomonik klinik bulgular yoktur. Hastalığa ait klinik belirtiler enfekte eden virüsün hangi sisteme yatkın olduğuna göre değişebilir. Başlıca solunum, sindirim ve sinir sistemini etkileyen formlar karşımıza çıkar.

Kanatlı hayvanlarda ve özellikle en duyarlı tür olan tavuklarda karşımıza çıkan başlıca belirtiler aşağıdaki gibidir.

• Şiddetli halsizlik ve uyuşukluk hali
• İştahsızlık ve zayıflama
• Solunumda zorlanma
• Hırıltı ve tıksırık
• İnleme tarzında sesler
• Ağız ve burun akıntısı
• Kafa bölgesinde şişlik
• Sulu ve yeşilimsi ishal
• Hipoksiye bağlı ibiklerde mavimsi renk
• Kafa sallama ve kafayı arkaya atma gibi sinirsel semptomlar
• Kanat ve bacaklarda felç
• Yumurta üretiminde ve yumurta kabuğu kalitesinde düşme
• Ani ölüm ve yüksek ölüm oranı

Yukarıda saydıklarımız genel belirtilerdir. Hastalığa neden olan virüsün suşuna, hastalanan kanatlı hayvanın türüne, yaşına ve duyarlılığına bağlı olarak karşımıza çok farklı belirtiler çıkabilir.

Bazı türlerde ve bazen özellikle de yetişkin kanatlı hayvanlarda enfeksiyon klinik belirti göstermeden yani subklinik olarak karşımıza çıkabilir. Bazı durumlarda ise bu enfeksiyon ikincil bakteriyel enfeksiyonlara sebebiyet verebilmektedir.

Karşımıza çıkan lezyonlar özellikle visserotropik velojenik Newcastle hastalığı virüslerinin neden olduğu enfeksiyonlarda belirgindir. Proventriküler (ön mide) mukoza ve bağırsak serozasındaki kanamalar, seröz membranlarda peteşiler, özellikle lenfoid doku ve organlarda multifokal nekrotik hemorajik alanlar, dalak ve timusta nekroz, kanamalar ve ödem karşımıza yaygın çıkan lezyonlar arasındadır. Özellikle solunum sisteminin etkilendiği durumlarda trakea ve akciğerde tıkanıklık ve kanama görülebilir. 

Kanatlı Hayvanlarda Newcastle Hastalığı Teşhis ve Tedavisi

Newcastle hastalığına bağlı olarak karşımıza çıkan klinik belirtiler ve lezyonlar patognomonik değildir. Bu nedenle Newcastle hastalığının tanısı için tek başına kullanılamaz. Newcastle hastalığının kesin tanısı için laboratuvar testleri gereklidir. Bunun için virus izolasyonu, PCR ile virüse ait RNA tespiti ve NDV’ye özgü antikorların ELISA gibi testler ile tespiti en yaygın kullanılan laboratuvar testleridir.

Newcastle hastalığının akut formu, kuş gribi gibi ani ölüm veya uyuşukluk ve solunum belirtileri ile yüksek ölüm oranlarına neden olduğu bilinen diğer hastalıklardan ayrılmalıdır. Bu hastalığı kuş gribi dışında infeksiyöz bronşitis, enfeksiyöz laringotrakeitis, infeksiyoz koriza ve mikoplazma gibi bazı diğer hastalıklardan da ayırt etmek gerekir.

Hastalığın kesin bir tedavisi bulunmamaktadır. Etkilenen kanatlı hayvanlarda, ikincil enfeksiyonlara karşı antibiyotikler ile destekleyici ürünler kullanılabilir. Ayrıca bakım koşullarının iyileştirilmesi klinik belirtileri hafifletebilir. Newcastle hastalığının önlenmesi biyogüvenlik ve aşılama yoluyla sağlanır.

Özellikle büyük ticari işletmelerde biyogüvenlik kurallarına mutlaka uyulması gerekir. Öncelikli olarak tüm giriş ve çıkışlar kontrol altında olmalı, işletmeye giren herkes uygun kıyafetler ile girmelidir. İşletmeye giren tüm araçlar dezenfekte edilmelidir. İşletmelerde kullanılan tüm ekipmanlar düzenli olarak temizlenmeli ve dezenfekte edilmelidir. Çevrede diğer kuşları cezbeden su birikintisi gibi durumlar ortadan kaldırılmalıdır. Yani tüm biyogüvenlik kurallarına tam olarak uyulmalıdır.

Tavuklar, hindiler ve güvercinler için kullanılan aşılar mevcuttur. ND aşıları steril bağışıklık sağlamamaktadır. Hastalık ve ölümden kaynaklanan kayıpları önlemek için aşılar kullanılmaktadır. Canlı lentojenik virüs aşıları özellikle B1 ve LaSota türleri yaygın olarak kullanılmaktadır.

Son olarak hastalık zoonoz bir hastalık olarak değerlendirilmese de tüm Newcastle hastalığı virüs suşları insanlarda geçici konjonktivite neden olabilir.

Sıkça Sorulan Sorular