Koyun ve Keçilerde (Kuzu ve Oğlaklarda) İshal

Koyun ve keçilerde ishal en sık karşılaştığımız sağlık sorunlarından birisidir. İshal dışkı atım sıklığı, akışkanlığı veya hacminde artış olarak tanımlanabilir. İshal çok farklı karakterde ve türde görülebilmektedir. İshal kan veya mukus içerebilir, çok kötü kokulu olabilir aynı zamanda rengi değişken olabilmektedir. Ancak dışkının rengine, kıvamına veya kokusuna bakarak ishalin nedenini kesin olarak belirlemek mümkün değildir. Kesin olarak nedeni belirlemek için, muayene ve mikrobiyolojik analizler gerekmektedir.

Özellikle kuzu ve oğlaklarda sık görülen ishal, tüm yaşlardaki koyun ve keçileri etkileyebilmektedir. İshalin nedenlerini başlıca mikroorganizma kaynaklı ve mikroorganizma kaynaklı olmayan diye ikiye ayırabiliriz. Koyun ve keçilerde ishalin nedeni genellikle bakteriyel ve viral bazı enfeksiyonlar ile beslenme problemleridir.

Yeni Doğan Kuzu ve Oğlaklarda İshal

Teknolojinin gelişmesi, yönetim uygulamalarının daha düzenli hale gelmesi, bakım şartlarının iyileşmiş olması ve tedavi stratejilerindeki gelişmelere rağmen, ishal hala yeni doğan kuzu ve oğlakları etkileyen en yaygın ve maliyetli hastalıktır. Dünya çapında yapılan birçok araştırma kuzu ve oğlak ölümlerinin neredeyse %50’sinin ishal kaynaklı olarak ortaya çıktığını göstermiştir. Kuzu ve oğlaklarda ishal; hayvanı, çevreyi, beslenmeyi ve enfeksiyöz ajanları içeren karmaşık, çok faktörlü bir sorundur. Yaşamın ilk ayında kuzularda ve oğlaklarda ishalin en önemli dört nedeni E. Coli, rotavirus, Cryposporidum sp. ve Salmonella sp.’dir. E. coli kuzu ve oğlaklardaki ishalin en yaygın olan nedenidir.

Yeni Doğan Kuzu ve Oğlaklarda İshal Nedenleri ve Tedavisi

Escherichia Coli

E. coli enfeksiyonu ve sebep olduğu ishal; kötü bakım koşulları, olumsuz çevre şartları, kirli alanlar ve kötü sanitasyon ile ilişkili fırsatçı bir enfeksiyondur. 10 günlükten küçük kuzularda ve oğlaklarda görülmekle birlikte en sık 1-4 günlükken görülür. Genellikle 12-48 saat arasındaki kuzularda ve oğlaklarda salgın olarak kendini gösterir. Etkilenen küçük hayvanların salya salgılamasının artması ve soğuk bir ağzı olması nedeniyle “sulu ağız” olarak da adlandırılır. Tedavinin temeli sıvı tedavisidir.

Kuzularda ve oğlaklarda E. coli bulaşmalarının hem tedavisi hem de önlenmesi için antibiyotikler kullanılmaktadır. Pasif bağışıklığı artırmak için koyunlar ve keçiler doğumdan önce sığır E. coli aşısı ile aşılanabilir. Normal görünen kuzularda ve oğlaklarda neomisin kullanımı salgının ilerlemesini durdurabilir. Yeni doğanların yeterli miktarda kolostrum alması hastalığın görülme sıklığını azaltır. Bu nedenle yavrunun yeterli miktarda anne sütü aldığından emin olmak ve çevre şartlarını mümkün olduğunda optimum tutmak önemlidir.

Rotavirüs

Kuzular ve çocuklar, bir grup B rotavirüsü ile enfekte olurken, diğer hayvanların ve insanların çoğu, A grubu rotovirüsler ile enfekte olur. Rotavirüs genellikle kuzularda ve oğlaklarda 2-14 günlükken ishale neden olur. Genç hayvanlarda halsizlik ve dehidrasyon üst seviyededir.

Rotavirüs destekleyici bakım ile tedavi edilir. Koyun ve sığır rotavirüs aşıları ile doğumdan önce aşı yapılması pasif bağışıklığı artıracaktır. Virüsler kuzularda ve oğlaklarda buzağılara göre daha az ishal nedeni olma eğilimindedir.

Cryptosporidium

Cryptosporidium parvum, rotavirüs enfeksiyonuna benzer şekilde ishale neden olabilen bir protozoadır. Cryptosporidia kuzularda ve 5-10 günlük yavrularda ishale neden olabilir. Etkilenen hayvanlar genellikle aktif hayvanlardır. İshal genellikle çok sıvı ve sarı renktedir.

Kuzu ve oğlaklarda cryptosporidiosis için etkili bir tedavi tanımlanmamıştır. Yapılan bazı çalışmalarda decoquinte ve monensin sodyumun cryptosporosis sorununun kontrolünde faydalı olabileceğini düşündürmektedir. Amonyak ve formalin, Cryptosporidium etkenini çevreden uzaklaştırmada en etkili yöntemdir. Cryptosporidiosis’in en iyi kontrolü, yavruların doğumdan hemen sonra kolostrum yoluyla yeterli bağışıklığı kazanmasıdır.

Salmonella 

Bir bakteri türü olan Salmonella’nın binlerce serotipi vardır ve bunların tümü hayvanlarda potansiyel olarak ishale neden olabilir. Salmonella, her yaştaki kuzularda ve oğlaklarda ishale neden olabilir. 1 haftalıktan küçük hayvanların klinik belirtiler olmadan ölme olasılığı daha yüksekken, 1 haftadan büyük hayvanların ishal olma olasılığı daha yüksektir. Salmonella ayrıca geç gebelikte ishal salgınlarına neden olur ve sıklıkla düşük ile ilişkilendirilir.

Çamaşır suyu, bir salgın sırasında kullanılacak etkili bir dezenfektandır. Aşı etkinliği şüphelidir ve bugüne kadar koyun ve keçilerde aşılama tam olarak değerlendirilmemiştir.

Giardia

Giardia’nın neden olduğu ishal sık görülür, ancak 2-4 haftalık kuzular ve oğlaklar ile sınırlı değildir. İshal genellikle geçicidir, ancak enfekte hayvanlar, diğer hayvanlar ve muhtemelen insanlar için bir enfeksiyon kaynağı sağlayarak haftalarca kist dökmeye devam edebilir. Enfekte hayvanlar, fenbendazol ile etkili bir şekilde tedavi edilebilir.

Beslenme Kaynaklı İshaller

Enfeksiyöz ajanlar yeni doğan kuzu ve oğlaklarda ishalin tek nedeni değildir. Beslenme sorunları ve hataları da ishale neden olabilir. Besinsel ishal en çok annesiz kalmış hayvanlarda düşük kaliteli süt ikame yemleri ve aşırı beslenmenin bir sonucu olarak görülür. Aşırı yeşil ot tüketimi veya yüksek enerjili diyetler de genç kuzularda ve oğlaklarda ishale neden olabilir.

İshal olan bir kuzu veya oğlak, sodyum ve klor gibi çok miktarda elektrolit ve sıvı kaybeder. İshal olan kuzularda ve oğlaklarda genellikle ölüm nedeni dehidrasyon ve asidoz veya artan vücut asitliğidir. İshalin mikrobiyal nedeni ne olursa olsun, etkilenen bir kuzu veya oğlak için en etkili tedavi, sıvı verilerek yeniden hidrasyon sağlanmasıdır.

Kuzu ve Oğlaklarda İshal Nedenleri ve Tedavisi

Yeni doğan kuzu ve oğlaklara göre biraz daha büyük kuzularda ve oğlaklarda ishalin en yaygın nedenleri koksidiyoz ve mide ile bağırsak parazitleridir. Kuzularda ve oğlaklarda ishalin diğer başlıca nedenleri clostridium perfringins, rumen asidozu ve beslenmedir.

Koksidiyoz

Koksidoz kuzularda ve oğlaklarda yaygın bir ishal nedeni olan protozoan paraziter bir hastalıktır. Ayrıca subklinik üretim kayıplarına neden olabilir. Küçük hayvanlar etkilenebilse de, kuzular ve oğlaklar soruna en çok 1-4 aylıkken duyarlıdır. Kuzular, yaşamlarının ilk birkaç haftasında hastalığa karşı dirençlidir. Bu süre zarfında protozoaya yani etkene maruz kalmak, daha sonraki enfeksiyonlara karşı bağışıklık ve direnç sağlar.

Klinik hastalık, sütten kesme, yem değişiklikleri veya nakliye stresinden sonra yaygındır. Kuzuların ve oğlakların ishali genellikle kanlı değildir, ancak kan veya mukus içerebilir ve çok sulu olabilir. Etkilenen hayvanların tedavisi, destekleyici bakım ve koksidiyostatların uygulanmasını içerir. Bir gruptaki tüm hayvanlar bir salgın sırasında tedavi edilmelidir. Önleme, iyileştirilmiş sanitasyon ve koksidiyostatların kullanımını kapsamaktadır.

Mide ve Bağırsak Parazitleri

Haemonchus contortiu, yazın yağış alan sıcak ve nemli iklimlerde koyun ve keçileri etkileyen başlıca iç parazit türüdür. Bu etken ishal ile karakterize değildir. Bununla birlikte, diğer bazı mide ve bağırsak parazitleri koyun ve keçilerde ishale neden olabilir. Ostertagia Circincta, Trichostrongylus, Cooperia sp. ve Nematodirus sp. bu kapsamda sayılabilecek olan iç parazitler arasındadır.  Mide ve bağırsak parazitlerinin kontrolü mera ve hayvan yönetimi ve etkili antelmintiklerin doğru şekilde kullanımı ile mümkündür.

Clostridium Perfringins

Clostridium perfringins‘in A, B, C ve D tipleri, D tipi en yaygın ajan olmasına rağmen, kuzularda ve oğlaklarda ishale neden olabilir. D tipi ile, nörolojik belirtilerin başlangıcı ve ardından ani ölüm koyunlarda daha sık görülürken, keçilerin ölümden önce ishal belirtileri gösterme olasılığı daha yüksektir. Tedavi nadiren etkilidir. Tedavi ise agresif destekleyici bakım ve antitoksin uygulamasından oluşur.

Clostridium perfringens tip C çok genç kuzuları (2 haftalıkyaştan küçük) etkileme eğilimindedir ve kendini kanlı ishal ve hemorajik enterit ile gösterir. Gebe annelerin doğumdan yaklaşık üç hafta önce aşılanması ve daha sonra yavruların aşılanmasıyla bu hastalıklar gençlerde kolayca önlenir. Yeterli, yüksek kaliteli kolostrum tüketimi de hastalığın önlenmesinde önemlidir.

Rumen Asidozu

Asidoz, rumen asitliği ve bakteri popülasyonunda değişiklik ile kendisini gösterir. Rumen asidozunun nedeni genellikle çok fazla tahıl veya konsantre yem tüketilmesidir. Asitteki artış, rumen duvarının iltihaplanmasına ve lifi sindirmek için gereken yararlı bakterilerde azalmaya neden olur. Semptomlar depresyon, karında şişkinlik ve bazen ölümü içerebilir. Tedavi mineral yağ veya antiasitler ile yapılır. Doğru beslenme yönetimi ile asidoz önlenir. Konsantre yemler ve tahıllar diyete yavaş yavaş eklenmeli ve rumenin alışması için zaman tanınarak artırılmalıdır.

Beslenme Bozuklukları

Beslenme bozukluklarına ve bundan kaynaklı ishale normal beslenme alışkanlıkları bozan herhangi bir şey neden olabilir. Ayrıca kuru madde ile sıvı oranının düşük olmasının bir sonucu olabilir. Bir kuzunun vücut ağırlığının en az %2,5’nin günlük kuru madde olarak tüketmesi gerekir. Meraya dönen genç veya hızlı büyüyen kuzular, besin ihtiyaçlarını karşılamak için çok miktarda ot yemelidir. Yeşil otların nem oranı yüksektir. Diyetlerinde yeterince kuru madde almazlarsa ishal gelişebilir.

Koyun ve Keçilerde İshal Nedenleri ve Tedavisi

Yetişkin küçükbaş hayvanlarda yani koyun ve keçilerde ishal yavrulara göre daha az yaygındır. Fakat bu ishal görülmediği anlamına gelmez. Parazitizm yetişkin koyun ve keçilerde ishale neden olabilir. Koksidiyoz, yetişkinlerde aşırı stres altında veya bağışıklığın düşmesi nedeniyle ortaya çıkabilir. Listesi uzun olan toksinlerin alınması da ishale neden olabilir. Koyun veya keçiler yeşil ve ıslak meralarda otlarken de ishale yakalanabilir.

Paratüberküloz (Johne Hastalığı)

Sığırların aksine ishal, paratüberküloz hastalığına yakalanmış olan koyun ve keçilerde yaygın bir belirti değildir. Yapılan araştırmalarda paratüberküloz hastalığına yakalanan koyun ve keçilerin yaklaşık %20’sinde ishal görülmüştür. Tabi ki bunu yine de bir neden olarak yazmakta fayda vardır. Paratüberküloz bağırsak sisteminin tedavi edilemez, bulaşıcı bir bakteriyel hastalığıdır. Çok çeşitli hayvanlarda görülür, ancak çoğunlukla geviş getiren hayvanlarda görülür. Bu hastalık en yaygın olarak süt sığırlarında rapor edilmektedir.

Koyun ve Keçilerde (Kuzu ve Oğlaklarda) İshal Tedavisi ve İlaçları

İshal kendi başına bir hastalık olarak değil, koyun ve keçilerde daha ciddi sağlık sorunlarının bir belirtisi olarak düşünülmelidir. Birçok farklı hastalığın ve sorunun bir belirtisi olabilir. İshal her zaman bulaşıcı bir hastalığın sonucu değildir. Stres, kötü yönetim ve beslenme gibi nedenlere bağlı olarak ta şekillenebilir.

Bir hayvanı ishal için tedavi etmeden önce, hayvanın neden dolayı ishal olduğunu belirlemek önemlidir. Aynı zamanda hayvanın genel durumunu değerlendirmekte önemlidir. Bu kapsam vücut sıcaklığı önemli ipuçları verir. Vücut ısısı normal aralığın yani 39 °C üzerindeyse, enfeksiyonu kontrol etmek için ateş düşürücü ilaçlar ve antibiyotikler kullanılabilir.

İshalin yaygın nedenlerinin çoğu kendi kendini sınırlar ve tedavinin ana hedefleri, ishal devam ederken hayvanı fizyolojik olarak sağlam tutmaktır. Yani hayvanın genel durumunu desteklemek, sıvı ve elektrolit kaybını telafi etmek önemlidir. Koyun ve keçilerde çeşitli oral ishal önleyici ilaçlar kullanılmıştır, bunlarda tedavi de yardımcı olabilir.

Bizmut subsalisilat veya bismusal, ishal problemi olan çiftlik hayvanlarını tedavi etmek için yaygın olarak kullanılır. Bu madde, midenin tahriş olmuş mukozasını kaplayan ve rahatlatan bizmut içerir. Kaopektat, ishalin bulaşıcı olmayan nedenlerini tedavi etmek için kullanılabilir. Bağırsak motilitesini azaltan ilaçlar kullanılmamalıdır. Daha normal bir bağırsak florasını eski haline getirmek için genellikle oral yoğurt veya probiyotikler de verilir.

Antibakteriyel ilaçlar ishal tedavisinde çok abartılma eğilimindedir. Ancak bazen endikedirler. Hayvanlara virüs veya protozoa bulaştığında antibiyotiklerle tedavi genellikle yararlı değildir. Bununla birlikte antibiyotikler, bakteriyel enfeksiyonların birincil enfektif ajan olduğu veya ikincil bakteriyel enfeksiyon riskinin yüksek olduğu durumlarda faydalıdır. Koksidia durumunda sülfa antibiyotikler veya amprolium kullanılmalıdır.

Koyun ve keçiler ile birlikte tüm hayvanlarda herhangi bir sağlık sorununda ya da ishal durumunda vakit kaybetmeden veteriner hekim ile görüşmek ve ondan bilgi almak, veteriner hekimin önerdiği uygulamaları yapmak çok önemlidir. Bu nedenle ishal sorununu fark ettiğiniz anda veteriner hekiminiz ile iletişime geçmekte fayda vardır.