Tavuklarda Solunum Yolu Hastalıkları

Tavuklarda solunum yolu hastalıkları sıklıkla karşımıza çıkmaktadır. Hatta tüm tavuk hastalıkları arasında en çok karşımıza çıkan hastalıklar solunum yolu ile alakalı hastalıklardır. Tavuklarda solunum yolu hastalıkları genellikle solunumda zorlanma, hırıltılı solunum, öksürük, hapşırık, ağız ve burun akıntısı, depresyon hali ve halsizlik belirtileri ile karşımıza çıkmaktadır. Özellikle solunumda zorlanma, ağzı açık solunum, hırıltı ve tıksırık, ağız ve burun akıntısı ile gözlerde sulanma gibi belirtiler gördüğümüzde tavuğun solunum yolu hastalıkları ile alakalı değerlendirilmesi gerekir. Tavuklarda şiddetli vakalarda kafa bölgesinde şişlik, kafa sallama, iştahsızlık ve hareketsizlik gibi belirtilerde görülür.

Tavuklar genellikle gruplar halinde yaşamaktadır. Hatta tavuk nüfusunun çok büyük bir kısmı binlerce tavuğun aynı alanda yaşadığı ticari tavuk işletmelerinde yaşamaktadır. Bu nedenle özellikle bulaşıcı hastalıklar tavuklar için ciddi sorunlara ve kayıplara neden olabilmektedir. Bu nedenle tavuklardaki hastalıklarda tedavilerde tüm grubu kapsayacak şekilde yapılmalıdır. Tavuklarda ilaçlar çoğunlukla içme suları ile verilir. Fakat küçük gruplarda veya şiddetli olan vakalarda enjeksiyon şeklinde uygulamalarda yapılmaktadır.

Tavuklarda da solunum sistemini alt ve üst solunum yolu şeklinde ayırmak mümkündür. Trakea (soluk borusu), akciğerler ve hava keseleri solunum yollarının önemli doku ve organları olarak karşımıza çıkar.

Tavuklarda Solunum Yolu Hastalıklarının Nedenleri

Tavuklarda solunum yolu ile alakalı belirtilere neden olan yani solunum sistemini etkileyen çok sayıda hastalık ve faktör vardır. Her canlıda olduğu gibi stres, bağışıklık sisteminin zayıflaması gibi nedenler hastalığın ortaya çıkmasını tetikleyebilir veya şiddetini artırabilir. Bu nedenle kanatlı hayvanlarda özellikle gruplar halinde yaşayan kanatlı hayvanlarda bakım ve besleme koşulları çok önemlidir. Aşırı sıcak, aşırı soğuk, yüksek nem, yüksek stoklama yoğunluğu, nakliye, ışık programı hataları gibi faktörler strese neden olabilmekte ve solunum yolu hastalıklarını tetikleyebilmektedir.

Tavuklarda solunum yolu hastalıklarına neden olan başlıca faktörleri aşağıda sıralıyoruz.

• Bakteriyel Nedenler – Infectious Coryza, Tavuk Kolerası (Pasteurella multocida), Escherichia coli enfeksiyonları, ORT (Ornithobacterium rhinotracheale), Streptokok enfeksiyonları, kanatlı klamidyozu (Chlamydiosis)
• Viral Nedenler – Newcastle disease (ND, yalancı veba hastalığı), infeksiyöz laringotracheitis (ILT), infeksiyöz bronşitis hastalığı (IBV), avian influenza (AIV, kuş gribi), avian rhino tracheitis (ART), pneumovirus enfeksiyonu, marek hastalığı, leukosis
• Mantara Bağlı Nedenleri – Aspergillosis
• Paraziter Nedenler – Syngamus, trichomoniasis, oxyspirura,
• Fiziksel Nedenler – Yüksek amonyak, kireç
• Beslenme Faktörleri – Vitamin A eksikliği
• Diğer Nedenler – Gelişimler anomaliler, genetik faktörler

Yukarıda yazdığımız gibi tavuklarda solunum yolu hastalıklarına neden olabilecek çok sayıda faktör vardır. Genel olarak sürünün değerlendirilmesi, belirtiler ve yapılacak olan çeşitli testler ile hastalığın tam olarak nedeni belirlenebilir. Özellikle bakteriyel ve viral hastalıklar birbiri ile karışabilir. Yapılacak olan basit kan testleri ile bu ayrım yapılabilir. Aynı zamanda birden fazla patojenin dahil olduğu bir durumlar ortaya çıkabilir. Bunlara örnek olarak; Mycoplasma galliceptum enfeksiyınları, infeksiyöz bronşitis (IB), avian rhino tracheitis virüsü ve infeksiyöz laringotracheitis virüsü verilebilir.

Mycoplasma galliceptum, tavuklarda ve diğer kümes hayvanlarında solunum yolu hastalıklarına neden olabilen bir bakteri türüdür. Karşımıza çıkan başlıca klinik belirtiler hapşırık, gözlerde sulanma ve sinüslerin şişmesidir. Bazı durumlarda eklemlerin şişmesine ve ardından topallığa neden olabilir. Yumurta kanalını enfekte ederek yumurta kabuğunun rengini ve kalitesini değiştirebilir ve dolayısıyla yumurta yoluyla civcivlere aktarılabilir. Tavuk bir kez enfekte olduğunda ömür boyu enfekte kalır. Fakat klinik belirtiler zamanla ve tedavi ile geriler. Özellikle stres durumlarında enfeksiyon her zaman tekrarlamaya eğilimlidir.

ART yani avian rhino tracheitis; kafaların ve sinüslerin şişmesine, hapşırmaya ve ciddi vakalarda sinirsel belirtilere neden olan bir pnömovirüs enfeksiyonudur.

İnfeksiyöz bronşitiş özellikle civcivlerde ve genç tavuklarda şiddetli seyreden bir solunum yolu hastalığıdır. Hapşırık, gözlerde sulanma ve sinüslerin şişmesi ile karakterizedir. Aynı zamanda Mycoplasma gibi yumurta kanalını enfekte ederek yumurta kabuğunun rengini ve kalitesini değiştirebilir. Fakat Mycoplasma’dan farklı olarak civcivlere yumurta yoluyla bulaşmaz.

ILT yani infeksiyöz laringotracheitis bir herpes virüsüdür ve solunum sistemi belirtilerine neden olur. Genellikle tavuğun trakeasını (soluk borusu) tıkayarak solunumda ciddi anlamda zorlanmaya ve tavuğun boğularak ölmesine yol açabilir. Soluk borusunda kan ve mukus birikimine yol açar. Bu virüs de Mycoplasma gibi asla kaybolmaz ve stres durumunda tekrarlayabilir.

Newcastle hastalığı tavuklarda paramiksovirüs tip 1’in virülan suşlarından kaynaklanan şiddetli ve bulaşıcı bir hastalıktır. Ani ölüm, uyuşukluk ve solunumda zorlanmaya neden olabilir. Hastalık farklı şekilde karşımıza çıkabilmektedir. Solunum yolu belirtileri dışında sindirim sistemi ve sinir sistemi ile alakalı belirtileri görme ihtimalimizde yüksektir.

Avian influenza yani kuş gribi oldukça önemli olan hastalıklardan birisidir. Çünkü zoonoz bir hastalıktır yani tavuklarda insanlara geçebilmektedir. Avian influenza hafif veya yüksek derecede patojenik form olarak sınıflandırılır. Hafif form halsizlik, iştahsızlık, solunum sıkıntısı, ishal, yumurta üretiminde düşüş ve düşük ölüm oranına neden olur. Yüksek patojenik form ise; yüzde şişme, mukozalarda mavimsi renk, solunum sıkıntısı ve dehidrasyon ile beraber oldukça yüksek ölüm oranına neden olur.

Tavuklarda solunum yolu hastalıkları denildiğinde aklımıza başlıca bu etkenler gelmektedir. Tabi ki bunların dışında hastalığa neden olabilecek çeşitli faktörler ve nedenler görmemizde mümkündür. Ayırıcı tanı için genellikle numune alınarak (kan, serum, swaplar) laboratuvarlarda değerlendirilir.

Tavuklarda Solunum Yolu Hastalıklarının Belirtileri

Solunum sistemi hastalıklarında tavuklarda görülen klinik belirtiler, hastalığa neden olan faktöre ve enfeksiyonun üst solunum yolunda mı yoksa alt solunum yolunda mı meydana geldiğine bağlı olarak farklılık göstermektedir. Hastalığın neden, dönemi ve şiddeti tavuklarda ortaya çıkabilecek olan belirtileri etkileyen önemli faktörlerdir.

Üst Solunum Yolu ile İlgili Belirtiler

• Hapşırık ve tıksırık
• Sinüslerin şişmesi
• Burun deliklerinde akıntı
• Ağız açık nefes alma
• Hırıltılı solunum
• Gözlerde sulanma
• Egzersiz intoleransı
• Başın öne doğru uzatılması
• Kafa sallama

Alt Solunum Yolu ile İlgili Belirtiler

• Anormal solunum sesleri
• Solunumda zorlanma
• Seslerde değişiklik
• Öksürük
• Egzersiz intoleransı
• Kuyruk sallama

Tavuklarda solunum yolu hastalıklarına neden olan faktörler solunum doku ve organları dışında başka doku ve organları da etkileyebilir. Newcastle hastalığı buna iyi bir örnektir. Bu nedenle hastalığın altında yatan nedene göre farklı belirtiler görmemiz mümkündür.

Tavuklarda Solunum Yolu Hastalıklarının Tedavisi

Tavuklarda solunum yolu hastalıklarının tedavisi hastalığın altında yatan nedene göre yapılmalıdır. Fakat tavuklarda solunum yolu hastalıkları çoğunlukla viral nedenlere bağlı olup antibiyotiklere yanıt vermez. Bu virüsler çoğunlukla Escherichia coli ve Pasteurella gibi sekonder bakteriyel enfeksiyonlara neden olur. Bu durumda sekonder enfeksiyonları engellemek ve tedavi etmek için antibiyotikler kullanılabilir. Ağır vakalarda septisemi olarak adlandırılan kan zehirlenmesi durumu şekillenebilir ve bu durumda da antibiyotik gerekebilir. Veteriner hekime başvurmak ve uygun ilaçları kullanmak hem tavukların sağlığı hem de insan sağlığı açısından oldukça önemlidir.

Bazen sorun amonyak, kireç veya başka bakım koşulları ile alakalı olabilmektedir. Bu durumlarda ortamı düzeltmek ve optimum şartları sağlamak sorunu büyük ölçüde ortadan kaldıracaktır. Böyle vakalarda destek amacı ile vitamin veya probiyotik uygulamaları da yapılabilmektedir.

Tavuklarınızın solunum yolu ile alakalı enfeksiyon kapmasını önlemenin en iyi yolu stresi en aza indirmek, stok yoğunluğunun ve havalandırmanın doğru olduğundan emin olmak ve kesinlikle doğru bir aşılama programı uygulamaktır. Birçok hastalığa karşı (IB, ND, ART, ILT vs.) tavuklarda kullanılabilen aşılar vardır. Civciv döneminden itibaren aşıları doğru zamanlarda ve doğru dozlarda yapmak bu hastalıkları büyük ölçüde engelleyecektir.

Sıkça Sorulan Sorular